Vị trí địa lý, dân số, địa hình

Tỉnh Lào Cai nằm giữa vùng Đông Bắc và Tây Bắc Việt Nam. Tiếp giáp với tỉnh Lai Châu, Phú Thọ, Tuyên Quang, Sơn La (Việt Nam) và tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) với trên 182km đường biên giới; diện tích 13.256,92 km². Tỉnh Lào Cai có 99 xã, phường (trong đó có 10 phường, 89 xã).

Về dân số: 1.778.785 người (2025), trong đó dân tộc thiểu số chiếm 61,1%.

Về địa hình, Lào Cai có địa hình phức tạp, phân tầng độ cao lớn, chịu ảnh hưởng của dãy Hoàng Liên Sơn và dãy Con Voi. Về khí hậu, Lào Cai mang đặt trưng khí hậu nhiệt đới gió mùa, có hai mùa rõ rệt (mùa mưa và mùa khô) và hiện tượng sương mù khá phổ biến. Lào Cai có nhiều địa danh nổi tiếng như đỉnh Phan Si Păng trên dãy Hoàng Liên Sơn cao 3.143m (được mệnh danh là nóc nhà Đông Dương), ruộng bậc thang Mù Cang Chải,... Lào Cai là vùng sinh thái quan trọng đối với cả nước; có vị trí, vai trò chiến lược về địa chính trị, địa kinh tế của quốc gia trong giao lưu kinh tế, đối ngoại, hợp tác quốc tế với tỉnh Vân Nam, vùng Tây Nam (Trung Quốc) và ASEAN; cửa ngõ quan trọng của tuyến hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng – Quảng Ninh; là con đường ra biển ngắn nhất, hiệu quả nhất của hàng hoá từ thị trường Tây Nam - Trung Quốc đến với thị trường Đông Nam Á, Đông Á và ngược lại.

Tài nguyên

Sông ngòi: Sông Hồng và sông Chảy là hai tuyến sông chính chảy qua địa bàn tỉnh, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và đời sống người dân. Lào Cai có hồ Thác Bà, đây là hồ nước ngọt lớn, có vai trò quan trọng trong phát triển thủy điện, tưới tiêu, sinh hoạt, du lịch.

Là tỉnh giàu tài nguyên khoáng sản với trên 35 loại khoáng sản, trên 150 điểm mỏ có giá trị cao, trữ lượng lớn cùng với chiến lược khai thác hợp ký kết hợp chế biến sâu nên giá trị sản xuất công nghiệp năm 2024 của Lào Cai đã đạt trên 45.000 tỷ đồng, tốc độ tăng bình quân trên 20%/năm, trong đó Quặng Apatit có trữ lượng thăm dò trên 2,5 tỷ tấn, đủ khả năng cung cấp dài hạn nguyên liệu cho các cơ sở sản xuất phân bón chứa lân, góp phần vào chiến lược phát triển công nghiệp của cả nước được ổn định; Quặng Đồng có trữ lượng trên 100 triệu tấn, hàng đầu Đông Nam Á. Quặng Sắt trữ lượng trên 120 triệu tấn với mỏ sắt Quý Sa lớn thứ 2 Việt Nam. Đặc biệt, Lào Cai là một trong ít tỉnh có trữ lượng đất hiếm lớn nhất cả nước.

Lịch sử, văn hóa

Trong lịch sử, đô thị Lào Cai (cũ) còn là trung tâm vùng. Nhà bác học Lê Quý Đôn trong sách “Kiến văn tiểu lục” đã ghi rõ nhiều con đường từ Lào Cai đi Phong Thổ vào Lai Châu (sau này gọi là đường cổ PaVi). Từ Lào Cai cùng tuyến đường đi Văn Bàn sang Than Uyên. Từ Lào Cai cũng có đường cổ sang phủ Khai Hóa của nhà Minh, Thanh. Mặt khác, đường cổ cũng nối liền Lào Cai với vùng Đông Bắc trong đó có các tuyến đường qua sông Chảy lên khu Mỏ Đồng Tụ Long – Hà Giang. Lào Cai cũng có đường cổ sang Bắc Quang (Hà Giang), Hàm Yên (Yên Bái).

Theo nhiều nguồn tư liệu lịch sử và nghiên cứu của các nhà sử học nổi tiếng như cố Giáo sư Trần Quốc Vượng, trong chiều dài lịch sử, ngay thời cổ đại Lào Cai đã là trung tâm bộ tộc cổ của An Dương Vương, trước khi An Dương Vương kéo quân về Cổ Loa. Lào Cai còn là đô thị sầm uất thời cổ. Các tư liệu lịch sử ghi chép năm 1257, Trần Hưng Đạo đã thống lĩnh hai cánh quân thủy bộ lên Lào Cai. Năm 1427 Lê Lợi đã cử các tướng giỏi lên trấn ải Lê Hoa (cửa khẩu Lào Cai ngày nay). Sau này cửa khẩu Lào Cai - Ải Lê Hoa hay cửa quan Bảo Thắng còn là cửa khẩu rất quan trọng nối liền nước ta với vùng Tây Nam Trung Quốc.

Từ xa xưa, phố Lão Nhai đã trở thành nơi hội tụ, buôn bán sầm uất của các thương lái, nơi có di tích lịch sử lâu đời (Đền Thượng, Chùa Tân Bảo, Đền Mẫu, Đền Quan,…). Đồng thời nơi đây cũng từng là một trung tâm hành chính quan trọng thời Pháp thuộc.

Dải đất này trầm tích bao bí mật của quá khứ, từ thủa xa xưa. Những kết quả khảo cổ học cho thấy đây là vùng đất có lịch kỳ từ thời đá mới trải dài tới đồ đồng, đồ sắt. Tiêu biểu nhất tương ứng với thời kỳ đá Sơn Vi tìm thấy ở Mậu A (tên địa danh thuộc tỉnh Yên Bái cũ) được các nhà khảo cổ đánh giá là di chỉ có những đặc trưng nổi trội nhất. Dọc lưu vực sông là quê hương của thạp đồng Đào Thịnh, thạp đồng Hợp Minh nổi tiếng quốc gia cùng vô số đồ đồng phát lộ, được người xưa chôn giấu dọc dải đất hai bên bờ sông. Vùng đất này cũng là vùng còn chứa nhiều bí ẩn đầy ký ức của cư dân cổ xưa, đang rất cần được các nhà khoa học khám phá.

Các di tích văn hóa gắn với các truyền tích được người dân lưu giữ, các dấu tích đình đền còn gắn với các sự kiện lịch sử từng xảy ra trên mảnh đất này đó là, đền Nhược Sơn gắn với tên tuổi Hà Bổng, Hà Chương thời kỳ chống Nguyên Mông; Đền Đông Cuông (còn gọi là đền Thần Vệ Quốc) gắn với khởi nghĩa Giáp Dần (1914) của đồng bào Tày, Dao địa phương chống thực dân Pháp, đền Tuần Quán gắn với khởi nghĩa Yên Bái tháng 2 năm 1930 của các chí sĩ yêu nước tụ họp ở đây trước khi khởi sự. Trung tâm hành chính tỉnh Lào Cai, phường Yên Bái còn nổi bật di tích lịch sử văn hóa Lễ đài nơi Bác Hồ nói chuyện với các nhân dân các dân tộc Lào Cai (Yên Bái cũ vào ngày 25/9/1958) giữa trung tâm tỉnh, một địa chỉ quen thuộc với cả nước là di tích lịch sử văn hóa: Lăng mộ Nguyễn Thái Học và các nhà yêu nước hy sinh năm 1930 trong khởi nghĩa Yên Bái chống thực dân Pháp nổi tiếng đương thời, được tọa lạc trong công viên Yên Hòa nay thuộc phường Yên Bái tỉnh Lào Cai. Nơi đây còn có chiến khu Vần dọc thời kháng chiến chống Pháp, có bến phà Âu Lâu đã trở thành di tích lịch sử văn hóa của địa phương.

Trải qua các giai đoạn lịch sử từ thời pháp thuộc đến nay, dù với tên gọi khác nhau, xong tỉnh Lào Cai với về dày lịch sử, văn hóa và vị trí địa chính trị, địa kinh tế thuận lợi, đô thị Lào Cai ngày càng phát triển.

Về nhà ở, Lào Cai có nhiều khu đô thị từ trung bình đến hiện đại, đặc biệt là các dự án nhà ở xã hội đã và đang xây dựng sẵn sàng đáp ứng cho nhu cầu nhà ở cho cán bộ, công chức, viên chức và người lao động.

 

Bên cạnh đầu tư xây dựng nhiều cơ sở vật chất hiện đại, hệ thống cơ sở vật chất, thiết chế văn hóa – xã hội lớn mang tầm khu vực cũng đã được đầu tư và đi vào hoạt động, điển hình như: Trong lĩnh vực giáo dục có Trường Quốc tế Canada (rường quốc tế đầu tiên tại vùng Tây Bắc), Phân hiệu Đại học Thái Nguyên tại Lào Cai; trong Lĩnh vực Y tế có Tòa nhà kỹ thuật cao của Bệnh viện Đa khoa tỉnh (cơ sở 2) mới được khánh thành ngày 24/2/2025 với trang thiết bị hiện đại đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe nhân dân; trong lĩnh vực văn hóa có Trung tâm thi đấu thể dục thể thao tỉnh đã từng đăng cai nhiều giải thể thao cấp quốc tế, điển hình như Giải bóng chuyền quốc tế VTV cup năm 2023; Rạp chiếu phim, Bảo tàng, Trung tâm văn hóa, Thư viện tỉnh,... hiện đại đáp ứng tốt đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân.

Vị trí chiến lược về an ninh quốc phòng, đối ngoại

Với hơn 182 km đường biên giới giáp với tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), nhiều năm qua, các hoạt động đối ngoại Đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại Nhân dân được mở rộng; nhiều mô hình kết nghĩa đồn, trạm biên phòng, thôn, bản khu vực biên giới gắn với hoạt động giao lưu biên phòng, giao lưu nhân dân được đẩy mạnh. Phường phố Lào Cai nằm ở trung tâm nơi hợp lưu của hai con sông Hồng và sông Nậm Thị, nơi đóng vai trò là “Phên giậu” của Tổ quốc; trở thành địa chỉ tin cậy trong hoạt động giao lưu quốc phòng giữa hai nước Việt Nam và Trung Quốc trong nhiều năm qua.

Lào Cai là cầu nối giữa Việt Nam và vùng Tây Nam Trung Quốc, khu vực có hơn 400 triệu dân và là một trung tâm kinh tế lớn. Thông qua Lào Cai, hàng hóa từ Việt Nam và các nước ASEAN có thể dễ dàng tiếp cận thị trường rộng lớn này. Khu Kinh tế cửa khẩu Lào Cai với các khu công nghiệp và khu logistics hiện đại đang trở thành điểm thu hút đầu tư lớn, góp phần tăng cường xuất - nhập khẩu và thúc đẩy giao thương quốc tế.

Tuyến biên giới giữa tỉnh Lào Cai và tỉnh Vân Nam đã được đánh giá “Thực sự là biên giới điển hình, có thể nhân rộng trên toàn tuyến biên giới Việt – Trung” vừa thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, vừa khẳng định được vai trò “phên dậu” của Tổ quốc. Thành phố Lào Cai (cũ), nay là phường Lào Cai được Chính phủ Trung Quốc công nhận là “Thành phố hữu nghị với Trung Quốc”, trở thành hình mẫu trong các tỉnh có quan hệ truyền thống tốt đẹp với tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), đây cũng là địa phương đi đầu hoàn thành phân giới cắm mốc trên bộ (2007).

Trên cơ sở mối quan hệ hợp tác hữu nghị, tốt đẹp được xây dựng trong giai đoạn vừa qua, Lào Cai đã tổ chức nhiều hoạt động Hội đàm, ký hợp tác toàn diện giữa Bí thư hai tỉnh Lào Cai và Vân Nam - Trung Quốc; Hội nghị trao đổi giữa Bí thư các tỉnh biên giới với Bí thư tỉnh Vân Nam... Đây là lợi thế lâu dài để Lào Cai trở thành cửa ngõ tin cậy và là điểm trung chuyển hàng hoá quan trọng trên tuyến hành làng kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh. Cùng với những thành quả trong hoạt động đối ngoại, Lào Cai có nhiều cơ hội để được lựa chọn xây dựng Khu hợp tác qua biên giới với các chính sách ưu đãi, đảm bảo đầu tư và cơ chế giám sát tối ưu để tạo điều kiện mở rộng thị trường xuất khẩu cho hàng hoá của vùng và cả nước.

Thế và lực của tỉnh Lào Cai về kinh tế - xã hội

Tốc độ tăng tổng sản phẩm trên địa bàn bình quân đạt 6,92%/năm, thấp hơn 0,41 điểm phần trăm so với giai đoạn trước, cao hơn 0,62 điểm phần trăm so với bình quân chung toàn quốc (6,3%/năm). Quy mô nền kinh tế đạt 142.599 tỷ đồng, gấp 1,63 lần so với năm 2020. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực theo hướng giảm tỷ trọng khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản (từ 19% xuống còn 16%), tăng tỷ trọng khu vực công nghiệp - xây dựng (từ 34,9% lên 37,3%) và dịch vụ (từ 38,3% lên 39,2%). GRDP bình quân đầu người đạt trên 85 triệu đồng, tăng 29,9 triệu đồng so với năm 2020. Thu nhập bình quân đầu người đạt 47 triệu đồng, tăng 17,3 triệu đồng so với năm 2020.

 Công nghiệp tiếp tục tăng trưởng, khẳng định vai trò trụ cột quan trọng của nền kinh tế. Tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 7,29%/năm. Giá trị sản xuất công nghiệp năm 2025 đạt trên 75.000 tỷ đồng, tăng 49,8% so với năm 2020, đóng góp 29,5% vào GRDP. Cơ cấu nội ngành chuyển dịch tích cực, tỷ trọng công nghiệp chế biến tăng từ 73,34% lên 76,6%, công nghiệp khai thác giảm từ 7,38% xuống còn 5,5%. Tập trung thu hút đầu tư, phát triển công nghiệp chế biến sâu gắn với ứng dụng công nghệ hiện đại trong khai thác, chế biến khoáng sản, sản phẩm nông, lâm nghiệp. Chú trọng quy hoạch, đầu tư hạ tầng khu, cụm công nghiệp (07 khu công nghiệp đi vào hoạt động với tỷ lệ lấp đầy trên 77%, 21 cụm công nghiệp với tỷ lệ lấp đầy trên 60%).

Thương mại, dịch vụ tăng trưởng tích cực. Tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 8,17%, tăng 2,03 điểm phần trăm so với giai đoạn trước. Tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ xã hội đạt 85.000 tỷ đồng, tăng gấp 1,89 lần so với năm 2020, nhiều mô hình thương mại mới ở khu vực thành thị và nông thôn đi vào hoạt động. Khu kinh tế cửa khẩu được nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, mô hình cửa khẩu số hoạt động hiệu quả; tổng giá trị xuất, nhập khẩu hàng hóa ước đạt 4,0 tỷ USD, cơ bản tương đương với giai đoạn trước khi chưa xảy ra dịch Covid, đưa Lào Cai trở thành cửa ngõ lớn thứ hai về thông quan các mặt hàng nông sản với thị trường Trung Quốc. Thị trường xuất khẩu được mở rộng, hiện nay các sản phẩm của tỉnh đã được xuất khẩu sang 90 quốc gia và vùng lãnh thổ trong đó có nhiều thị trường lớn, ổn định như: Mỹ, EU, Ấn Độ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan... Hoạt động nhập khẩu chủ yếu tập trung vào các nhóm hàng máy móc, phân bón, phụ liệu may mặc,... phục vụ sản xuất của các doanh nghiệp; từ đó góp phần vào nâng cao tốc độ tăng trưởng kinh tế chung của tỉnh.

Du lịch tăng trưởng bứt phá, từng bước khẳng định là ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Năm 2025, đón trên 10 triệu lượt khách; doanh thu từ dịch vụ du lịch đạt 46.455 tỷ đồng, gấp 2,4 lần so năm 2020. Các loại hình, sản phẩm du lịch của tỉnh như tham quan, nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái, du lịch tâm linh, du lịch văn hoá, lễ hội truyền thống có sự phục hồi và phát triển mạnh mẽ. Khu du lịch Quốc gia Sa Pa được đầu tư, thu hút nhiều dự án lớn về hạ tầng kỹ thuật, dịch vụ. Tiềm năng thiên nhiên, bản sắc văn hóa của các dân tộc tại Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Nghĩa Lộ, Bắc Hà, Y Tý, Nghĩa Đô… tăng sức hút và tính cạnh tranh của ngành du lịch địa phương.

Tài chính, tín dụng tăng trưởng khá, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Thu ngân sách nhà nước năm 2025 đạt 21.000 tỷ đồng, vượt cao so với dự toán Trung ương giao, gấp 1,64 lần so với năm 2020, đáp ứng 52% chi ngân sách. Cơ cấu lại ngân sách theo hướng tiết kiệm, hiệu quả, tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển, giảm tỷ trọng chi thường xuyên. Số lượng, quy mô và thị trường hoạt động của các tổ chức tín dụng tiếp tục được mở rộng; nguồn vốn huy động các ngân hàng đạt gần 100.000 tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng các năm từ 10-15%; dư nợ tín dụng đạt trên 125.000 tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng tín dụng hàng năm từ 10-14%, tiệm cận với mức tăng trưởng tín dụng của cả nước. Tỷ lệ nợ xấu ở mức an toàn  dưới 3%. Tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội cả giai đoạn đạt trên 360.000 tỷ đồng, gấp 2,2 lần so giai đoạn 2016-2020.

Phát triển văn hóa, xã hội và con người có nhiều tiến bộ: Toàn tỉnh có 56 di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có 3 di sản được UNESCO ghi danh vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; 54 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tỷ lệ hộ gia đình, thôn, tổ dân phố đạt tiêu chuẩn văn hóa lần lượt là 85,5% và 77,5%. Tỷ lệ cơ quan đạt tiêu chuẩn văn hóa 77,5%. Tỷ lệ người dân luyện tập thể dục thể thao thường xuyên 39,5%. Tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia tăng từ 58,9% năm 2020 lên 75,6% năm 2025; tỷ lệ phòng học kiến cố đạt 86% tổng số phòng học; tỷ lệ phòng ở học sinh nội trú/bán trú đạt 45,67%. Tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng từ 64% lên trên 70%, trong đó tỷ lệ có văn bằng, chứng chỉ đạt 25,3%; năng suất lao động xã hội tăng bình quân trên 6%/năm.

Toàn tỉnh có 02 bệnh viện xếp hạng I, 19 bệnh viện và trung tâm y tế có giường bệnh xếp hạng II, 315 xã, phường, thị trấn (trước hợp nhất) đạt Bộ tiêu chí quốc gia về y tế xã, đạt 98,7%; số bác sĩ/vạn dân đạt 12,8; số giường bệnh/vạn dân đạt 38,1; nhiều kỹ thuật mới, tiên tiến được triển khai. Tuổi thọ trung bình đạt 72 tuổi.

Tỷ lệ giảm hộ nghèo bình quân đạt 4%/năm; đến nay, tỷ lệ hộ nghèo còn lại 5,71%. Kinh tế - xã hội vùng cao, biên giới, vùng đồng bào dân tộc thiểu số có nhiều tiến bộ, từng bước rút ngắn khoảng cách giữa vùng thấp và vùng cao. Là tỉnh đầu tiên và duy nhất trong cả nước xây dựng và triển khai Chỉ số hạnh phúc với nhiều cách làm sáng tạo, hiệu quả, đến nay chỉ số hạnh phúc đạt 68,3%.

Lào Cai vùng đất hội tụ nhiều tiềm năng, thế mạnh cả về vị trí địa lý, tài nguyên thiên nhiên, văn hóa và con người. Với quyết tâm đổi mới, phát triển toàn diện, tỉnh Lào Cai đang từng bước khẳng định vai trò là trung tâm kinh tế, du lịch, cửa khẩu quan trọng của khu vực trung du và miền núi phía Bắc. Lào Cai hôm nay không chỉ là điểm đến hấp dẫn của du khách, nhà đầu tư mà còn là niềm tự hào về một vùng đất giàu truyền thống, đang vững vàng trên con đường hội nhập và phát triển bền vững./.