Bánh Lẳng - một món ăn được người Tày làm trong các dịp lễ tết.

Trong một lần được ghé đến vùng đất Lương Sơn, huyện Bảo Yên (Lào Cai), vùng đất với tỷ lệ người dân tộc Tày chiếm gần 67% tổng dân số, tôi đã được thưởng thức món bánh Lẳng, với vị thanh mát của gạo nếp hòa quyện với vị ngọt thanh của mật mía, khiến tôi ấn tượng mãi. ,.

Bánh Lẳng, một món ăn đã có từ rất lâu đời, được người Tày làm trong các dịp lễ tết, cúng lễ như cúng then để dâng lên tổ tiên và mời khách khi khách đến chơi nhà. Với người Tày nơi đây, trong mâm cỗ có thể không có nhiều thịt nhưng món bánh Lẳng thì nhất định phải có, vì chúng tượng trưng cho sự no đủ của cả năm.

Để có được chiếc bánh Lẳng ngon, người chế biến phải trải qua khá nhiều công đoạn. Công đoạn đầu tiên là chuẩn bị nước tro. Người Tày không chờ tới sát ngày làm bánh mới chuẩn bị nước tro mà họ chuẩn bị nước tro vào những ngày công việc rảnh rang. Họ lượm những loại cây lá như cây sắn, cây nhãn, cành bưởi, cây vừng đã hái quả, vỏ bưởi, lá chuối, thậm chí là rơm sau đó rửa sạch, phơi thật khô để đốt lấy tro.

Theo kinh nghiệm của người làm bánh lâu năm chia sẻ, muốn để cho bánh có màu đỏ đẹp phải lấy vỏ cây mơ, chừng 1 tới 2 miếng dài khoảng chừng 40 cm đem về đun, sau đó hòa vào nước lẳng, để cho lắng rồi chắt lấy nước. Gạo làm bánh phải là gạo nếp, ngon nhất khi dùng gạo nếp cái hoa vàng. Những hạt gạo được vo sạch, đãi sạn, dùng nước tro để ngâm. Ngâm gạo là cả một quy trình và kinh nghiệm. Gạo có màu trắng đục, đổ vào ngâm phải thay nước tro ba lần trong khoảng 9-10 tiếng đồng hồ, cứ 3 giờ thay một lần nước, như thế mới đủ độ thẩm thấu nước tro vào hạt gạo, sao cho màu hạt gạo chuyển từ trắng đục sang màu vàng nhạt có ánh hơi xanh, lấy tay trà xát, hạt gạo nhuyễn thành bột mới đạt yêu cầu.

Vị thanh mát của gạo nếp hòa quyện với vị ngọt thanh của mật mía tạo nên hương vị đặc trưng của món bánh Lẳng.

Một điều không thể thiếu để tạo nên sự thành công cho món bánh đặc biệt này phải kể đến lá dong. Lá dong dùng để gói bánh phải là loại lá dong đực, đây là loại lá dong nhỏ, có cuống trắng, thường được trồng xung quanh vườn nhà. Nếu dùng loại lá dong thường để dùng gói bánh chưng sẽ không tạo được độ vàng và bị dính bánh. Đáng chú ý, lá dong trước khi gói phải luộc qua cho mềm sau đó mới rửa để tạo độ mềm và không bị rách trong quá trình gói. Sau khi gói phải dùng tay lăn qua bánh để bánh không bị chặt tay.

Bánh Lẳng sau khi gói xong sẽ được đưa lên bếp và luộc. Để bánh đạt được độ ngon, người dân tộc Tày sẽ dùng hoàn toàn bằng bếp lửa. Bánh được cho vào nồi to và luộc trong vòng 4 tiếng, trong quá trình luộc bánh, sau khi trải qua 2 tiếng đầu, thời gian tiếp theo cứ chừng 30 phút, người luộc bánh phải mở ra xem 1 lần để quan sát độ mịn của bánh. Không giống như bánh chưng nếu đun quá thời gian thì sẽ bị chảy, bánh Lẳng đun càng lâu càng tốt vì khi đó, gạo nếp sẽ tạo ra một chất keo dính liên kết các hạt gạo với nhau, tạo nên vị ngon khó cưỡng cho món bánh này.

Một thứ không thể thiếu khi thưởng thức món bánh Lẳng chính là món mật dùng để chấm bánh. Loại mật được đồng bào người Tày ở đây dùng thường là mật mía. Để tạo ra loại mật này, người Tày có thể làm theo 2 cách. Các thứ nhất là dùng đường phên nấu cho ra mật, cách thứ hai là dùng nước ép từ cây mía trắng cô lại thành mật, thông thường dùng mật của cây mía sẽ có vị thơm ngon hơn so với đường phên. Trong quá trình nấu mật, người nấu phải chú ý sao cho mật không bị non hoặc quá cháy, nếu mật non sẽ bị hóa đường, còn mật đun quá tay sẽ bị cháy khét. Loại mật chấm này khi ăn cùng bánh sẽ có vị thanh, mát tạo nên hương vị đặc trưng vốn có của món bánh cổ truyền này.

Khi luộc xong, những chiếc bánh được vớt ra để trên nia hoặt treo từng bó lên cho khô nước, thông thường bánh Lẳng sẽ để được khoảng 1 tuần khi bảo quản trong tủ mát. Đặc biệt, món bánh này thường “đắt khách” trong những ngày Tết. Ngày Tết mọi người ăn nhiều thịt và uống nhiều rượu nên sinh ra háo và nóng dạ, khi đó vị man mát của những miếng bánh Lẳng chấm mật mía sẽ làm tan đi cái ngấy của thịt và giúp ta tỉnh táo hơn sau những bữa rượu vui cùng anh em, bạn bè.

Theo thời gian, ngày nay người dân tộc Tày Bảo Yên vẫn giữ truyền thống làm bánh Lẳng ăn trong những ngày Tết, ngày lễ. Nếu có dịp ghé thăm những bản làng người Tày sinh sống, hãy một lần thưởng thức món bánh lẳng để cảm nhận hương vị đặc biệt của ẩm thực đồng bào người Tày nói chung và người Tày ở Bảo Yên nói riêng.